Nadchodzą długo oczekiwane zmiany w prawie – ochrona sygnalistów stanie się faktem prawnym.

Po wielkim falstarcie implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, której czas na wdrożenie Polska miała czas do dnia 17 grudnia 2021 r. – jest w końcu realna szansa na wdrożenie krajowych przepisów w tym temacie.

W dniu 6 marca 2024 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowany został nowy projekt ustawy o ochronie sygnalistów (nr UC1). To nowe otwarcie i szansa na realne wdrożenie przepisów nazywających rzeczy po imieniu. W projekcie wyczuwalna jest dojrzałość i zrozumienie problemu, z którymi zmagać się może właściwie każda organizacja. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, będące jego autorem, uwzględniło bowiem postulaty m.in. Fundacji im. Stefana Batorego i dokonało zmiany samego tytułu ustawy tj. o ochronie sygnalistów (wcześniejsze projekty miały nazwę – o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa na ustawę).

Oprócz zmiany tytułu ustawy rozszerzono w art. 3 także katalog przedmiotowy obejmujący nowe obszary naruszeń prawa.

Zgodnie z najnowszą wersją projektu, naruszeniem prawa jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa dotyczące:

1. wolności i praw człowieka i obywatela;
2. korupcji;
3. handlu ludźmi;
4. prawa pracy;
5. zamówień publicznych;
6. usług, produktów i rynków finansowych;
7. przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
8. bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
9. bezpieczeństwa transportu;
10. ochrony środowiska;
11. ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
12. bezpieczeństwa żywności i pasz;
13. zdrowia i dobrostanu zwierząt;
14. zdrowia publicznego;
15. ochrony konsumentów;
16. ochrony prywatności i danych osobowych;
17. bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
18. interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
19. rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych.

Ponadto w nowej wersji projektu ustawy istnieje możliwość przyjmowania zgłoszeń od sygnalistów w sposób anonimowy.
Z kolei zgodnie z art. 14 projektu ustawy:

Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż dwunastokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszanego do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, stosowanego od drugiego kwartału każdego roku przez okres jednego roku, i prawo do zadośćuczynienia.

Wejście ustawy o ochronie sygnalistów oznacza istotne zmiany w organizacjach zatrudniających co najmniej 50 osób (do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz podmiotu prawnego wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia).

Dla tych podmiotów zgodnie z art. 24 będzie istniał obowiązek prawny ustalenia wewnętrznej procedury dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, zwaną dalej „procedurą zgłoszeń wewnętrznych”, zgodną z wymogami określonymi w ustawie.

To z kolei może być dla części podmiotów sporym wyzwaniem , ponieważ zgodnie z założeniami ustawa ma wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przepisów rozdziału 4 (dotyczącego zgłoszeń zewnętrznych), które zaczną obowiązywać po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia).

A zignorowanie obowiązku ustawowego może spowodować zastosowanie szereg sankcji karnych przewidzianych w art. 54-58 projektu ustawy (kara grzywny lub kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do roku lub dwóch).